Tác hại môi trường của thuốc lá là một vấn đề nghiêm trọng nhưng chưa được nhận thức đầy đủ. Tăng cường truyền thông chính là chìa khóa quan trọng để thúc đẩy thay đổi hành vi của cộng đồng…

Trong những năm qua, công tác truyền thông về tác hại thuốc lá đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận, đặc biệt trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng về tác động của thuốc lá đến sức khỏe. Tuy nhiên, một khía cạnh quan trọng vẫn còn bị “bỏ ngỏ” hoặc ít được đề cập đúng mức – đó là tác hại môi trường của thuốc lá. Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng trở nên nghiêm trọng, việc tăng cường truyền thông nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về hậu quả môi trường của thuốc lá là vô cùng cần thiết và cấp bách.

Thuốc lá, Khói thuốc - không chỉ là kẻ giết người thầm lặng

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cảnh báo rằng, thuốc lá là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm trên toàn cầu, cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người mỗi năm. Tuy nhiên, ngoài việc tàn phá sức khỏe, thuốc lá còn gây tổn hại nghiêm trọng đến môi trường thông qua chuỗi sản xuất, tiêu thụ và thải bỏ sản phẩm.

Từ việc trồng cây thuốc lá sử dụng hóa chất, phá rừng lấy củi sấy lá, đến quy trình sản xuất tiêu tốn năng lượng và thải ra khí nhà kính, ngành công nghiệp thuốc lá đang góp phần không nhỏ vào ô nhiễm không khí, đất và nguồn nước. Theo WHO, toàn bộ chuỗi cung ứng thuốc lá gây ra lượng phát thải khí nhà kính tương đương với 84 triệu tấn CO₂ mỗi năm, tương đương lượng khí thải từ khoảng 17 triệu xe ô tô.

Thuốc lá gây ô nhiễm môi trường và đe doạ sức khoẻ con người

Tàn thuốc – loại rác thải nguy hại và phổ biến nhất thế giới

Một điếu thuốc sau khi được hút xong thường để lại phần đầu lọc và tàn thuốc, tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại cực kỳ nguy hại. Đầu lọc thuốc lá chứa sợi cellulose acetate, một loại nhựa khó phân hủy, có thể tồn tại trong môi trường từ 10 đến 15 năm. Ngoài ra, trong quá trình phân hủy, nó còn giải phóng các chất độc hại như nicotine, chì, asen… gây ô nhiễm nguồn nước và ảnh hưởng đến sinh vật thủy sinh.

Ước tính mỗi năm có hơn 4.500 tỷ đầu lọc thuốc lá bị vứt bỏ bừa bãi trên toàn cầu, khiến tàn thuốc trở thành loại rác thải bị xả ra môi trường nhiều nhất thế giới. Tại Việt Nam, với khoảng 15 triệu người hút thuốc, lượng tàn thuốc thải ra mỗi ngày lên tới hàng triệu mẩu, và đa phần không được thu gom đúng cách.

Thuốc lá điện tử, hiểm họa mới cho môi trường

Sự phổ biến nhanh chóng của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng trong giới trẻ thời gian gần đây làm dấy lên một mối lo ngại mới về rác thải điện tử. Các sản phẩm này thường được đóng gói dưới dạng thiết bị dùng một lần, có chứa pin lithium, mạch điện tử và hóa chất lỏng. Khi bị vứt bỏ không đúng quy định, chúng trở thành rác thải điện tử nguy hại, gây ô nhiễm kim loại nặng và tiềm ẩn nguy cơ cháy nổ.

Hiện tại, Việt Nam chưa có cơ chế phân loại và xử lý riêng cho các loại rác thải từ thuốc lá điện tử, khiến chúng bị trộn lẫn trong rác sinh hoạt, rất khó kiểm soát và xử lý. Đây là khoảng trống lớn trong quản lý môi trường cần sớm được khắc phục.

Truyền thông - chìa khóa để thay đổi hành vi

Trên thực tế, nguyên nhân chính khiến tác hại môi trường của thuốc lá chưa được cộng đồng quan tâm đúng mức là do thiếu thông tin và truyền thông hiệu quả. Các chiến dịch chống thuốc lá chủ yếu tập trung vào tác động sức khỏe như ung thư phổi, đột quỵ, bệnh tim mạch, trong khi ít đề cập đến khía cạnh môi trường – vốn cũng rất quan trọng, đặc biệt trong xu thế phát triển bền vững hiện nay.

Chính vì vậy, cần triển khai mạnh mẽ hơn các hoạt động truyền thông đa phương tiện, nhấn mạnh mối liên hệ giữa hút thuốc - ô nhiễm môi trường - biến đổi khí hậu. Những hình ảnh trực quan về đầu lọc thuốc lá trôi nổi ở biển, động vật hoang dã nuốt phải tàn thuốc, hoặc núi rác thuốc lá điện tử có thể gây ấn tượng mạnh, góp phần thay đổi nhận thức và hành vi của người dân.

Các hình thức truyền thông cần đa dạng và sáng tạo hơn, bao gồm:

- Video tuyên truyền trên mạng xã hội, truyền hình;

- Chiến dịch truyền thông cộng đồng tại trường học, khu dân cư, công sở;

- Tổ chức hội thảo, tọa đàm với sự tham gia của chuyên gia, nghệ sĩ, người nổi tiếng;

- Tăng cường thông tin cảnh báo trên bao bì sản phẩm thuốc lá, kết hợp thông điệp môi trường;

- Lồng ghép nội dung vào chương trình giáo dục học đường, đặc biệt tại các cấp phổ thông.

Sự chung tay của toàn xã hội

Bảo vệ môi trường khỏi tác hại của thuốc lá không thể chỉ là nhiệm vụ của ngành y tế, mà cần có sự phối hợp của các ngành môi trường, giáo dục, truyền thông và chính quyền địa phương. Bên cạnh truyền thông, cần có những chính sách mạnh mẽ như: Áp thuế môi trường với sản phẩm thuốc lá; Bắt buộc nhà sản xuất có trách nhiệm thu hồi và xử lý rác thải từ thuốc lá, nhất là thuốc lá điện tử; Thiết kế thùng rác chuyên dụng để thu gom đầu lọc thuốc tại các địa điểm công cộng; Xử phạt hành vi xả tàn thuốc bừa bãi giống như các vi phạm về rác thải khác.

Tăng cường truyền thông phòng, chống thuốc lá là hành động thiết thực để bảo vệ môi trường

Tác hại môi trường của thuốc lá là một vấn đề nghiêm trọng nhưng chưa được nhận thức đầy đủ. Tăng cường truyền thông chính là chìa khóa quan trọng để thúc đẩy thay đổi hành vi của cộng đồng, từ đó góp phần bảo vệ môi trường sống bền vững hơn cho hiện tại và các thế hệ tương lai. Không hành động hôm nay, ngày mai sẽ quá muộn.

Thuỳ Anh